Κύριε Στούπα,

Διάβασα το παρακάτω άρθρο ενός έγκυρου αναλυτή, που ισχυρίζεται ότι από το 2000 οι αγορές βρίσκονται σε ένα προσωρινό καθοδικό κανάλι και κάποια στιγμή τα επόμενα (λίγα) χρόνια θα εκτοξευτούν προς 5πλάσιες με 10πλάσιες τιμές.

Where Are We In The Secular Bear market?

Σας διαβάζω τακτικά και επαναλαμβάνετε αρκετά συχνά την ίδια πεποίθηση και γι΄ αυτό θέλω να σας ρωτήσω: Πώς είναι δυνατόν να συμβεί αυτό;

Ήδη τα εταιρικά κέρδη βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά (αναφέρομαι στο Dow Jones) και το χρέος των ΗΠΑ (αλλά και των περισσότερων κρατών) βρίσκεται επίσης σε ανεπανάληπτα επίπεδα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να συμβεί μια απομόχλευση, που δε μπορεί να είναι θετική για τα εταιρικά κέρδη.

Για να ανέβει ο Dow Jones 5-10 φορές, δηλαδή να φτάσει τις 50.000-100.000 μονάδες, θα πρέπει να αυξηθούν τα εταιρικά κέρδη περίπου ισόποσα. Πώς, λοιπόν, θα πολλαπλασιαστούν τα εταιρικά κέρδη 5 με 10 φορές από τα σημερινά επίπεδα-ρεκόρ, στα οποία δείχνουν να έχουν κολλήσει; Είναι δυνατόν να προκύψει αυτό από την τεχνολογική ανάπτυξη και την αστικοποίηση της Κίνας-Ινδίας ή υπάρχει κάποιος άλλος παράγοντας;

Σας ευχαριστώ

Άρης Παπαδάτος

Απάντηση: Κατά τη στήλη η ιστορία και οι  σύγχρονες μελέτες κοινωνιοβιολογίας αλλά και ψυχολογίας  αποτελούν να καλύτερα εγχειρίδια παρατήρησης της οικονομίας, της κοινωνίας, των ανθρώπων και άρα  των αγορών.

Όπως και οι κοινωνίες έτσι και οι αγορές μοιάζουν με οικολογικές αλυσίδες. Φυτά, χορτοφάγα, σαρκοφάγα, πανφάγα  αυτά που τρέφονται με ψοφίμια και βιοδιασπαστές που δημιουργούν λίπασμα για τα φυτά.

Αυτούς τους κύκλους με πολλές παραλλαγές μπορούμε να τους δούμε στις κοινωνίες, την πραγματική οικονομία και φυσικά τις αγορές.

Καταθέτες, επενδυτές ομολόγων, επενδυτές μετοχών για μερίσματα, μετοχών με αξία, με  ανάπτυξη, μετοχών για κερδοσκοπία, για πτώση, παράγωγα, παράγωγα επί παραγώγων κλπ κλπ. Μικροί, μεγάλοι, ιδιώτες, θεσμικοί, μαρίδα, καρχαρίες, δελφίνια, τσιμπούρια κλπ.

Όντως τη θεωρία αυτή της προσέγγισης του τέλους του πτωτικού κύκλου που ξεκίνησε το 2000 η στήλη την έχει ασπαστεί δημοσιεύοντας μάλιστα ανάλογα διαγράμματα νωρίτερα από τα μέσα της περασμένης δεκαετίας.

Ο Χαρντινγκ τον οποίο παρακολουθώ κατά καιρούς και έχω διαβάσει και ένα βιβλίο, πρέπει να έγραψε το άρθρο αυτό επηρεασμένος από μια  πρόσφατη έκθεση τεχνικών αναλυτών της UBS  που αναπτύσσουν αυτό το σενάριο.

Ο πτωτικός κύκλος που ξεκίνησε το 2000 είχε χαρακτηριστικά που μοιάζουν περισσότερο με εκείνα του πτωτικού κύκλου της δεκαετίας του ’70 και όχι του ’30.

Στις αρχές του 2009 που είχαμε τα χαμηλά των 666 μονάδων για τον S&P  500  πρέπει να είδαμε τα χαμηλά αυτού του κύκλου. Την περίοδο εκείνη υπάρχουν αναφορές υπενθύμισης της στήλης στην σχετική άποψη.

Η άποψη αυτή τότε στηριζόταν περισσότερο στη μελέτη των ιστορικών μοτίβων και των προβολών τους στις διακυμάνσεις των οικονομιών και των δεικτών.

Ρωτάτε πως μπορεί να συμβεί να πάνε τα επόμενα χρόνια οι τιμές σε επίπεδα που σήμερα φαίνονται αδιανόητα. Είναι απλό, με τη βελτίωση της παραγωγικότητας από τη μία και την αύξηση της ζήτησης από την άλλη.

Η βελτίωση της παραγωγικότητας μετά το ’80 με την απελευθέρωση των αγορών είναι εκρηκτική και συνεχίζει να επιταχύνεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.  Σκεφτείτε μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια πόσα καινούργια πράγματα έχουν εισβάλει στη ζωή μας και πλέον τα θεωρούμε  αυτονόητα.

Φυσικά υπάρχουν συντηρητικοί άνθρωποι που αρνούνται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Πάντα υπήρχαν αλλά η ιστορία προσχωρούσε, άλλοτε έρποντας και άλλοτε με άλματα.

Η περίοδος του καπιταλισμού που ακολούθησε τη φεουδαρχία ήταν η πλέον εκρηκτική σε ανάπτυξη και πρόοδο, με αντίστοιχες επιπτώσεις στον ουμανισμό και την ανάδειξη της προσωπικότητας και των ατομικών δικαιωμάτων. Αυτά δηλ. που ορίζουν τα δεδομένα της σύγχρονης ελευθερίας. Ελευθερίας με την ιστορική της σημασία γιατί εκτός ιστορίας η ελευθερία δεν υφίσταται.

Τα δεδομένα

Όπως είναι πλέον γνωστό σε λίγα χρόνια η μεσαία τάξη του πλανήτη θα είναι περί τα 2-3 δισ. άνθρωποι έναντι 700 εκατ. που άθροιζαν μέχρι πριν λίγα χρόνια η Δύση (η Βόρεια Αμερική, η Ευρώπη και η Αυστραλία).

Η ζήτηση λοιπόν υπάρχει για να υποστηρίξει μεγαλύτερες κεφαλαιοποιήσεις. Η ανταγωνιστικότητα υπάρχει βελτιούμενη συνεχώς έστω και αν για μια περίοδο δημιούργησε προβλήματα ανισορροπίας με την μετανάστευση θέσεων εργασίας από τις ανεπτυγμένες χώρες στις αναπτυσσόμενες.

Θα σας αναφέρω επιγραμματικά δυο παραμέτρους της συνάρτησης που θα μπορούσαν να συμβάλουν στον επόμενο μεγάλο ανοδικό κύκλο.

α) Στην πρώτη αναφέρθηκα πριν λίγες μέρες στο άρθρο με τίτλο:Προς νέα οικονομική απογείωση… Πριν λίγες μέρες μια φίλη της στήλης που έστειλε ένα λινκ από έντυπο με διεθνές κύρος με μια ανάλυση παρόμοια και προς στιγμή «πάγωσα» γιατί… Άντε να αποδείξεις πως δεν αντέγραψες το βασικό σενάριο, χωρίς να αναφέρεις την πηγή. Αλλά μετά είδα πως είχε ημερομηνία ανάρτησης μεταγενέστερη. Βλέπε: The New Power Map Τελικά το δημοσίευμα του Foreign Affairs είχε ημερομηνία  δυο μέρες αργότερα.

Υπάρχουν λοιπόν αρκετές ενδείξεις πως οι τιμές των υδρογονανθράκων θα μπορούσαν να πιεστούν δραστικά καθώς η αύξηση της προσφοράς έχει πολλές πιθανότητες να είναι μεγαλύτερη της αύξησης της ζήτησης. Οι τεχνολογικές καινοτομίες στον κλάδο των γεωτρήσεων εδώ έχει παίξει σημαντικό ρόλο.

β) Εσχάτως πληθαίνουν τα δημοσιεύματα στο διεθνή τύπο για την έλευση της τρισδιάστατης εκτύπωσης. Ένας εκτυπωτής μεγέθους οικιακού ψυγείου θα μπορούσε να μας παράγει όχι τυπωμένες σελίδες αλλά αντικείμενα από μέταλλο ή πλαστικό. Δηλαδή, μένεις μόνιμα στη Γαύδο και κατεβάζεις το ανάλογο λογισμικό. Διαθέτεις τον ανάλογο εκτυπωτή και «μελάνι» σιδηρόσκονης και πλαστικόσκονης. Βάζεις τον υπολογιστή και τον εκτυπωτή εμπρός και σε λίγες ώρες να έχεις μια Πόρσε στην αυλή. Θα μου πεις τι να την κάνεις την Πόρσε στη Γαύδο, αλλά φευ…

Είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τις επιπτώσεις που μπορούν να φέρουν οι συνέπειες αυτής της εξέλιξης τα επόμενα 5-10 χρόνια, σε σχέση με την ανάγκη μετανάστευσης των θέσεων εργασίας σε χώρες φθηνού εργατικού δυναμικού. Φαντάζεσαι η αντιπροσωπεία αυτοκινήτων της γειτονιάς να διαθέτει ένα πρίντερ σε μέγεθος δωματίου και να παραγγέλνεις το ανάλογο λογισμικό να το προσαρμόζεις στις ανάγκες σου και σε δυο μέρες να παραλαμβάνεις το αυτοκίνητο που συνσχεδίασες.

Φυσικά μπορεί να είναι κάποια άλλα δεδομένα που θα οδηγήσουν τις εξελίξεις. Πριν από πέντε χρόνια θα σας έλεγα πιθανά  για την νανοτεχνολογία. Ο κόσμος κινείται άναρχα και δεν υπάρχουν σαφείς προβλέψεις, πέραν αυτής της μοιραίας κατάληξης καθενός εξ ημών.

Οι μαρξιστές βέβαια πίστευαν πως αυτή η εξέλιξη θα είναι η αφορμή για το πέρασμα από τον σοσιαλισμό στον κομμουνισμό. Δεν μοιάζουν οι άνθρωποι ώριμοι να αυτοκυβερνηθούν στον ορατό ορίζοντα καθώς δεν ελέγχουν τα ζωώδη τους ένστικτα. Για τούτο χρειάζονται κοινωνίες που καθοδηγούνται από ελίτ και οικονομίες που επιβάλλουν την προσήλωση στην κοινωνική διάταξη με την πίεση της ανάγκης της επιβίωσης.

Οι οικολογικές αλυσίδες πολλών ειδών ανταγωνιστικών και συνεργατικών παραμένει το μοντέλο που θα κυριαρχεί για τον ορατό ορίζοντα. Εδώ που τα λέμε ο χριστιανισμός στην πνευματική του διάσταση αποτελεί ακόμη πιο ουσιαστικό βήμα προόδου προς την ουτοπία σε σχέση με το μαρξισμό.

Η διαφορά του φιλελευθερισμού (καπιταλισμού) με το σοσιαλισμό είναι πως δεν πιστεύει σε ουτοπίες και πολύ περισσότερο σε  βιαίως επιβαλλόμενες ουτοπίες. Πιστεύει πως επειδή είμαστε ιδιοτελείς πρέπει να υπάρχει η δημοκρατική πολιτεία που οριοθετεί τις επιδιώξεις του καθενός, εξασφαλίζοντας την ελευθερία όποιου αξίζει να αλλάζει θέση μέσα στην οικολογική αλυσίδα. Η ιστορική εμπειρία των τελευταίων αιώνων δείχνει πως «περπατάει» καλύτερα σε σύγκριση με άλλα μοντέλα οργάνωσης, διοίκησης και παραγωγής.

Το τέλος της πτώσης

Το ιστορικό μοτίβο λοιπόν μας βοήθησε να προσδιορίσουμε δια της ατόπου το τέλος του πτωτικού κύκλου. Τώρα που είμαστε κοντά η γενικευμένη κατάθλιψη και απαισιοδοξία των ανθρώπων που αγοραία προσαρμόζουν ανάλογα τη συμπεριφορά τους, μας βοηθούν να επιβεβαιώσουμε πως είμαστε όντως κοντά. Οι εξελίξεις που ενδεχομένως  θα αποτελέσουν τις αφορμές μόλις τώρα αρχίζουν να γίνονται προσδιορίσιμες.

Ένα λάθος που κάνουμε είναι πως πάντα προσπαθούμε να αξιολογήσουμε το μέλλον με βάση το παρελθόν. Μέχρι το 2004-5 με την κεκτημένη ταχύτητα του κύκλου 1980-2000 τα βλέπαμε όλα ρόδινα… Μετά το 2008 τα βλέπουμε όλα μαύρα.

Η κρίση χρέους που ξεκίνησε από τα dot.com’s πέρασε στις τράπεζες λόγω χρησιμοποίησης των ακινήτων σαν ανάχωμα  και  έφτασε στις κρατικές χρεοκοπίες σηματοδοτεί το τέλος του κύκλου όχι την αρχή.

Είναι φυσιολογικό όλοι να πιστεύουν πως είναι η αρχή. Το πρόβλημα θα ήταν να πιστεύουν το αντίθετο.

Δεν με φοβίζει το χρέος

Το χρέος δεν με φοβίζει. Είναι μια τυπική σύμβαση μεταξύ δυο πλευρών.

Αν προκύψει το δίλημμα και οι δύο πλευρές να χάσουν περισσότερα ή όλα, θα συμβιβαστούν με το να χάσουν όσα πρέπει για αν επέλθει ισορροπία.

Οι ακροαριστεροί και ακροδεξιοί αφελώς πιστεύουν πως από μια μονομερή διαγραφή του χρέους θα χάσουν μόνο οι δανειστές και οι δανειζόμενοι θα συνεχίσουν να ζουν ευτυχισμένοι.

Για να υπάρχει πρόοδος όμως δεν αρκεί η ευτυχία με την έννοια της μακαριότητας της απραξίας και της πνευματικής νωθρότητας, χρειάζεται η αγωνία.

Για να υπάρχουν επενδύσεις και θέσεις εργασίας για τους δανειζόμενους και πολλούς άλλους πρέπει να υπάρχουν καταθέσεις και επενδύσεις. Οι καταθέσεις είναι η βάση των δανείων που δημιουργούν θέσεις εργασίας.

Το χρήμα δημιουργείται εκ του μηδενός αλλά περιστασιακά, προσωρινά και αν δεν γίνει με μέτρο μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα μεγαλύτερα από αυτά που δημιουργεί η πολιτική λιτότητας και φειδωλής απαξίωσης του χρήματος και του πλούτου.

Εν αρχή η οικονομική ελευθερία

Όπως υποστηρίζω από αυτή τη στήλη η έννοια της ελευθερίας αποκτά υπόσταση αρχικά σαν ελευθερίας στις οικονομικής φύσης επιλογές. Γιατί από την  οικονομία εξαρτώνται αρχικά οι βασικές βιολογικές ανάγκες της ανθρώπινης υπόστασης.

Κατά τη άποψή μου η αρχή κάθε ελεύθερης πολιτικής, κοινωνικής και συναισθηματικής σκέψης και δράσης προϋποθέτει την ελευθερία οικονομικών επιλογών. Μόνο οι ανοιχτές κοινωνίες με  οικονομίες ελεύθερης αγοράς μπορεί να εκτρέφουν δημοκρατικές αξίες και φρόνημα ελευθερίας.  Φυσικά πρέπει να υπάρχουν κανόνες κοινώς αποδεκτοί με δημοκρατικό τρόπο και αυστηρώς επιβαλλόμενοι. Όπως φυσικά πρέπει να υπάρχει και πρόνοια για ατυχείς ή τους αδύναμους με τρόπο όπως που να μην καθίσταται κίνητρο μαζικής προαγωγής της  αδυναμίας ή της ατυχίας.

Όπως διδάσκει η ιστορία των τελευταίων αιώνων μόνο οι ανοιχτές κοινωνίες και οικονομίες της αγοράς μπορούν να προσφέρουν εκρηκτική ευημερίας υλική, κοινωνική και πνευματική. Οι πληροφορίες που εμπεριέχει το σημερινό φύλλο μια εφημερίδας αποτελεί πολλαπλάσιο όσων μάθαινε κάποιος πριν από 100 χρόνια σε όλη του τη ζωή…

Να μην αναφερθώ στο τι μπορεί να κάνει κάποιος με ένα smart-phone  από αυτά που είναι προσιτά σε κάθε πιτσιρικά μεσούσης της κρίσης ακόμη, από την Γαύδο ή τη άκρη του πουθενά…

Το χρέος, η απομόχλευση κλπ μοιάζουν να απαγορεύουν οποιαδήποτε οικονομική αισιοδοξία. Όταν τελείωσε ο ΒΠΠ οι οικονομολόγοι προέβλεπαν την βέβαιη επάνοδο στη ύφεση. Τόσα εκατομμύρια στρατιώτες θα γυρνούσαν στα σπίτια τους στις ΗΠΑ που σημαίνει μεγάλη αύξηση της προσφοράς εργασίας κλπ

Αυτό που συνέβη τελικά ήταν αυτό που δεν περίμενε κανείς…

Νομίζω πως το τέλος της κρίσης τη χρεοκοπίας είναι κοντά, από την ώρα που η τραπεζική χρεοκοπία μετατράπηκε σε κρατική, καθώς εκεί κάπου κλείνει ο κύκλος.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως το 2013 υποχρεούται να είναι καλή χρονιά για τις διεθνείς αγορές. Το ερώτημα είναι αν θα προλάβει η ελληνική αγορά εν τω μεταξύ να μας κάνει να τρίψουμε τα μάτια μας…

*Για τους τρισδιάστατους εκτυπωτές είχε άρθρο πριν λίγες μέρες το γερμανικό Der Spiegel και προ μηνών πολυσέλιδο αφιέρωμα ο Economist.

Πηγή: http://www.capital.gr/stoupas/?i=i16012013