από Κώστα Μπακούρη*

δημοσιεύθηκε στην Εστία

Η πτώση της δικτατορίας το 1974 ήταν ένα σημαντικό γεγονός στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Το έτος εκείνο αποκαταστάθηκε μεν η δημοκρατία, αλλά βασικές δομές του πολιτικού συστήματος παρέμειναν ακλόνητες: οι πελατειακές σχέσεις. Η δικτατορία υπήρξε απόρροια της πολιτικής εξαθλίωσης εκείνης της περιόδου και συνεπώς θα περίμενε κανείς οι πολιτικοί ηγέτες της μεταπολίτευσης να λάβουν το μήνυμα και να προβούν σε ριζικές μεταρρυθμίσεις, ώστε να μην ξανασυμβούν παρόμοια πολιτικά έκτροπα που θέτουν τη δημοκρατία σε κίνδυνο.

Δυστυχώς, τα πράγματα ήρθαν διαφορετικά. Οι μεταγενέστεροι πολιτικοί ηγέτες πρόταξαν το πολιτικό κόστος έναντι του συλλογικού συμφέροντος. Οι πελατειακές πρακτικές εξασφάλιζαν επανεκλογή και αδιάκοπη πολιτική διαδρομή, με ή χωρίς την εύρυθμη λειτουργία των θεσμών.

Η επικράτηση της πελατοκρατείας έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις, σε οικονομικό επίπεδο, που όλοι βιώνουμε σήμερα και σε ηθικό επίπεδο, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου. Διαπλοκή, φοροδιαφυγή, διορισμοί, αυθαίρετα, φακελάκια, σκάνδαλα και πολλά άλλα επικράτησαν ώστε φτάσαμε στο σημείο να θεωρείται η διαφθορά στοιχείο της νοοτροπίας του Νεοέλληνα, παρασύροντας δίκαιους και άδικους, ακέραιους και ανέντιμους. Με λίγα λόγια οι πολιτικοί της μεταπολίτευσης απέτυχαν να δημιουργήσουν ένα κράτος δικαίου.

Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών, μας βρήκε τελείως απροετοίμαστους, με ένα πολιτικό σύστημα πλήρως απαξιωμένο. Το 1967, η δημοκρατία καταργήθηκε από τους συνταγματάρχες με ευθύνη του πολιτικού κόσμου. Το 2013, η δημοκρατία βάλλεται εκ νέου, διότι το πολιτικό σύστημα παραπαίει.

Δεν αρκούν όμως οραματικές διακηρύξεις και ευχολόγια περί πάταξης της διαφθοράς, περί εμπνευσμένης ηγεσίας, οι οποίες με βεβαιότητα δεν οδήγησαν σε αποτέλεσμα. Η τρέχουσα συγκυρία αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία για μεταρρυθμίσεις, ώστε βήμα-βήμα, με μικρές πρακτικές αλλαγές, πολίτες και πολιτικοί να σπάσουμε χρόνιους φαύλους κύκλους, πλήττοντας τη διαφθορά στη ρίζα της.

Ο Πλάτωνας είπε στον Γοργία ότι το μεγαλύτερο και πρώτο από όλα τα κακά είναι να μην τιμωρείται εκείνος που αδικεί. Η ατιμωρησία προστατεύει τη διαφθορά και η διαφθορά λειτουργεί για να διαφυλάξει την ατιμωρησία. Το φαινόμενο πρέπει να καταπολεμηθεί και από τα δύο συναλλασσόμενα μέρη, τους πολίτες και τους πολιτικούς.

Αφ’ ενός η Πολιτεία θα πρέπει να θεσπίσει ένα αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας και ενθάρρυνσης των whistleblowers (δηλαδή όσων προβαίνουν στην αποκάλυψη πληροφοριών σχετικά με κάποιο τελούμενο ή ενδεχόμενο αδίκημα διαφθοράς). Αποτελεσματικά μοντέλα έχουν ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζονται σε άλλες χώρες της Ευρώπης και η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς πολύ σύντομα θα καταθέσει τη δική της πρόταση για τη δημιουργία νομικού πλαισίου και στην Ελλάδα.

Αφ’ ετέρου, οι Φορείς κατά της Διαφθοράς, οι κατ’ εξοχήν αρμόδιοι για τη διευθέτηση αυτών των καταγγελιών, θα πρέπει να λειτουργήσουν με στρατηγική, μετρήσιμους στόχους, καταρτισμένα στελέχη και κυρίως αποτελεσματικό συντονισμό. Πρόσφατα, η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς συνεργάστηκε με την Ομάδα Δράσης για την Ελλάδα (Task Force for Greece) για τη διαμόρφωση ενός Οδικού Χάρτη κατά της Διαφθοράς που αντιμετωπίζει τα ζητήματα αυτά. Αναμένουμε την ολοκλήρωση του ορισμού του Συντονιστή κατά της Διαφθοράς που θα κρίνει και την αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος.

Από την άλλη πλευρά, οι πολίτες, οι «πελάτες» του απαξιωμένου συστήματος, εμφανίζουν κάποια δείγματα ωρίμανσης. Φαίνεται ότι αρχίζουν να αντιστέκονται στη μη έκδοση αποδείξεων, όπως επεσήμανε η Ετήσια Εθνική Έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας-Ελλάδας για τη διαφθορά για το 2011, μια τάση που διαφαίνεται ενισχυμένη το 2012. Το επόμενο βήμα της συνειδητοποίησης των πολιτών είναι η κινητοποίηση. Η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς εντός του 2013 και επίσημα θα λειτουργήσει ένα κέντρο υποστήριξης για μάρτυρες ή θύματα περιστατικών διαφθοράς. Το συγκεκριμένο κέντρο ήδη λειτουργεί πιλοτικά με την προσφορά εθελοντών δικηγόρων.

Ας δούμε την τρέχουσα συγκυρία της κρίσης δημιουργικά. Η Δημοκρατία προϋποθέτει πολίτες με υπεύθυνη νοοτροπία και πολιτικούς που υπερασπίζονται το γενικό συμφέρον. Ας αναλάβουμε λοιπόν τις ευθύνες μας ανακηρύσσοντας το 2013 ως έτος διαφάνειας όχι στα λόγια αλλά στην πράξη.

*Πρόεδρος Διεθνούς Διαφάνειας- Ελλάδος

23-02-2013