Γράφει ο Α. Π. Δημόπουλος

Δημοσιεύθηκε στην Εστία στις 27 Φεβρουαρίου 2014

Στον κόσμο σήμερα, δεν υπάρχει έλλειμμα μόνο πολιτικής αλλά και οικονομικής ελευθερίας – οι «δίδυμοι πύργοι» της ελευθερίας τελούν πλέον αμφότεροι υπό απειλή

Η εικόνα της έκανε το γύρο του κόσμου και έγινε το σύμβολο της Ουκρανικής κρίσης – ο λόγος για την νεαρή εθελόντρια νοσοκόμα Olesya Zhukovska την οποία ο φακός συνέλαβε την στιγμή του τραυματισμού της στο λαιμό από ελεύθερο σκοπευτή. Η ενστικτώδης αντίδραση της «Πεθαίνω» καταγράφηκε με πρωτοβουλία της αυτοστιγμεί στο διαδίκτυο – η εξέλιξη της τεχνολογίας μας επιτρέπει να ζούμε και ιδιωτικά ακόμη γεγονότα όταν και όπως αυτά συμβαίνουν. Όμως, στην πολιτική, αντίθετα με την τεχνολογία, η εξέλιξη έχει αφήσει πίσω της λαούς που δεν υπήρξαν το ίδιο ιστορικά τυχεροί όσο εμείς οι λαοί της Δύσης. Θα περίμενε, ίσως, κανείς, μετά το τέλος ενός αιώνα μέσα στον οποίο ηττήθηκαν ο ναζισμός και ο κομμουνισμός, αλλά και η αποικιοκρατία, ότι η πολιτική ελευθερία θα είχε καταστεί περισσότερο δεδομένη και σεβαστή ανά τον κόσμο. Και όμως… Υπάρχει πράγματι ένα έλλειμμα πολιτικής ελευθερίας και είναι μεγάλο – τι άραγε το προκαλεί;

Σε αρκετές περιπτώσεις, οι λόγοι μπορεί να μην είναι πρωτίστως πολιτικοί. Έτσι, στην περίπτωση της Ουκρανίας, η πολιτική ελευθερία περιστέλλεται, όπως το βλέπουν αρκετοί, προκειμένου να διατηρηθεί ο ιδιοκτησιακός έλεγχος της χώρας από τμήμα της φιλορωσικής ελίτ. Τα κίνητρα της στρατιωτικής διακυβέρνησης, ήδη από το 1988, στην Βιρμανία είναι ακόμα σαφέστερα – η χούντα φαίνεται να αντιλαμβάνεται την χώρα ως μια μεγάλη επιχείρηση λαθρεμπορίου όπλων και πολύτιμων λίθων στην οποία δεν ανέχεται συνέταιρο ούτε καν τον ίδιο τον λαό. Και δεν είναι οι μόνες περιπτώσεις περιστολής της πολιτικής ελευθερίας που φέρονται να υπαγορεύονται από το συμφέρον των «ελίτ», κυβερνώντων και μη. Η «μαύρη κλεπτοκρατία» στην Ζιμπάμπουε υπενθυμίζει τα άκρα στα οποία μπορεί να φθάσει μια τέτοια περιστολή, όταν υποκινείται από ιδιοκτησιακές λογικές διαχείρισης του εθνικού πλούτου.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι λόγοι μιας τέτοιας περιστολής είναι πρωτίστως πολιτικοί. Είναι η περίπτωση της κρίσης στην Βενεζουέλα που, μαζί με την Ουκρανία, γράφει επίσης, τον τελευταίο καιρό, πρωτοσέλιδα. Ένας εκλεγμένος Πρόεδρος – ο διάδοχος του Hugo Chavez, ο Nicolas Maduro. Ένας εξεγερμένος λαός. Η αντιπολίτευση υπό διωγμό. Φίμωση του Τύπου, συλλήψεις, νεκροί – όπως και στην Ουκρανία, έτσι και στην περίπτωση αυτή, με ένα νεαρό κορίτσι να προσωποποιεί την αφροσύνη της ακρότητας, την Genesis Carmona, βραβευμένη καλλονή της χώρας, που τελικά έπεσε και αυτή θύμα ενός ακόμα ελεύθερου σκοπευτή. Η διάσταση εδώ πολιτική. Οι επίγονοι του σοσιαλισμού, απλώς, δεν διστάζουν να υπερασπίσουν τις ιδεοληψίες τους. Αλλά φυσικά σε τέτοιες περιπτώσεις οι ιδεολογικές καταβολές ποικίλλουν. Η βία στη Συρία. Η βία στο Αφγανιστάν. Ο εθνικισμός και ο θρησκευτικός φανατισμός επίσης αντιμάχονται τις ελευθερίες. Και όποιος φυσικά γνωρίζει τι συμβαίνει στην Βόρεια Κορέα, με τις εκτελέσεις, τα βασανιστήρια, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, δεν μπορεί παρά να θυμηθεί το σχόλιο της Hannah Arendt για το «κακόγουστο του κακού».

Μέσα, εν τούτοις, σε αυτό το καλειδοσκόπιο εικόνων πολιτικής ανελευθερίας, δεν πρέπει να μας διαφύγει κάτι σημαντικό. Δεν αρκεί να έχουμε πολιτική ελευθερία για να είμαστε ελεύθεροι. Γιατί η πολιτική ελευθερία είναι συμβατή και με ανελεύθερα αποτελέσματα – αρκεί να το αποφασίσει η εκάστοτε πλειοψηφία. Ο ναζισμός ήρθε στην εξουσία με εκλογές. Υπήρχε πολιτική ελευθερία – μόνο που αυτή χρησιμοποιήθηκε για να περισταλούν οι ελευθερίες όσων δεν άνηκαν στην ναζιστική πλειοψηφία. Συμπέρασμα; Δεν αρκεί η πολιτική ελευθερία. Και πρέπει να το θυμόμαστε αυτό, γιατί την ίδια στιγμή που τα φώτα της δημοσιότητας πέφτουν επάνω στις πάμπολλες περιπτώσεις περιστολής της πολιτικής ελευθερίας ανά τον κόσμο, είναι η δική μας ελευθερία που μπορεί να μην είναι απόλυτα εξασφαλισμένη. Όχι η πολιτική μας ελευθερία – αυτή ακόμα την διαθέτουμε. Αυτή που απειλείται πλέον στην Δύση είναι η οικονομική μας ελευθερία. Και όπως είπε κάποτε πολύ ορθά η Thatcher ελευθερία χωρίς οικονομική ελευθερία δεν υπάρχει.

Ποιος απειλεί την οικονομική μας ελευθερία; Οι πολιτικές ελίτ φυσικά. Πως την απειλούν; Με υπερφορολόγηση και διαρκώς επιδεινούμενη περιουσιακή αφαίμαξη για να πληρωθεί ο λογαριασμός του λεγόμενου «κοινωνικού κράτους». Γιατί την απειλούν; Μα γιατί είναι ο μόνος τρόπος να χρηματοδοτηθεί η παραμονή τους στην ίδια θέση ισχύος που τους εξασφάλισε η μεταπολεμική οικοδόμηση αυτού ακριβώς του «κοινωνικού κράτους». Με όρους κοινής λογικής, φυσικά, θα έπρεπε να είχε φθάσει η στιγμή να διορθώσουμε το λάθος – γιατί ήταν το κράτος αυτό που δημιούργησε την οικονομική αλλά και ηθική κρίση που βιώνει σήμερα ο Δυτικός κόσμος. Όμως κάτι τέτοιο θα συνιστούσε θανάσιμο πλήγμα για την ισχύ των ελίτ – τι θα ήταν στην σύγχρονη εποχή οι πολιτικοί χωρίς το «κοινωνικό κράτος» και τις περιουσιακές καταθέσεις που επιβάλλουν, με την μεθοδολογία του «διαίρει και βασίλευε», ώστε να το χρηματοδοτούν;

Με την έννοια αυτή, στον κόσμο σήμερα, δεν υπάρχει έλλειμμα μόνο πολιτικής αλλά και οικονομικής ελευθερίας – οι «δίδυμοι πύργοι» της ελευθερίας τελούν πλέον αμφότεροι υπό απειλή. Η Δύση επομένως δεν έχει απλώς την υποχρέωση να στηρίξει, ηθικά, πολιτικά, ίσως ακόμα και στρατιωτικά, κάθε απόπειρα αποκατάστασης της πολιτικής ελευθερίας εκείνων των λαών που βάναυσα την στερούνται, όπως ορθά ακούστηκε τις τελευταίες ημέρες από διάφορες πλευρές με αφορμή τα γεγονότα σε Ουκρανία και Βενεζουέλα. Στην Δύση έχουμε πλέον μία παράλληλη και ίσως θεμελιωδέστερη υποχρέωση προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Να αποκαταστήσουμε την οικονομική μας ελευθερία – ολοένα αυξανόμενα πληττόμενη στο όνομα της αντιμετώπισης υποτιθέμενων και δη διαρκώς επαναλαμβανόμενων «εκτάκτων περιστάσεων». Γιατί, όπως είπε ο Hayek, αυτές οι «έκτακτες περιστάσεις» δεν είναι τίποτε άλλο από προφάσεις για να διαβρώνονται οι ασφαλιστικές δικλείδες της ελευθερίας. Ή μάλλον ακριβέστερα αποτελούν τις προβλέψιμες συνέπειες της μεταπολεμικής επιλογής των πολιτικών να εφαρμόσουν, σε αρκετές χώρες της Δύσης, μοντέλα κρατισμού και κολλεκτιβισμού με ουσιαστικό γνώμονα την διατήρηση της δικής τους εξουσίας.