Γράφει ο Α.Π. Δημόπουλος

Δημοσιεύθηκε στην Εστία στις 25 Σεπτεμβρίου 2014

«Όσο τα προβλήματα των φτωχών δεν αντιμετωπίζονται ριζοσπαστικά απορρίπτοντας την απόλυτη αυτονομία των αγορών και την χρηματοοικονομική κερδοσκοπία και χτυπώντας τις δομικές αιτίες της ανισότητας, κανένα πρόβλημα του κόσμου δεν θα λυθεί». «Πως είναι δυνατόν, να μην είναι νέο, ότι ένας άστεγος πεθαίνει, αλλά, να είναι νέο, ότι το χρηματιστήριο χάνει δυο μονάδες;». «Μια νέα τυραννία γεννιέται, η οποία μονομερώς και ακαταπαύστως επιβάλλει τούς νόμους και τους κανόνες της». «Το να μην μοιράζεσαι τον πλούτο σου με τους φτωχούς αποτελεί κλοπή». «Πρέπει να πούμε όχι σε μία οικονομία αποκλεισμού και ανισότητας. Αυτή η οικονομία σκοτώνει». Ο καπιταλισμός είναι η «νέα τυραννία». Όχι, δεν απαγγέλλω Λένιν, Ένγκελς ή Μαρξ. Μιλάει ο Πάπας Φραγκίσκος – ο επονομαζόμενος και «Πάπας των φτωχών». Ο κ. Τσίπρας θα είχε σίγουρα να του πει πολλά – ή μήπως όχι;

«Η οικονομία, που σκοτώνει». Ο πλούτος, ως αμάρτημα. Μία εξισωτική κοινωνία, ως αυτοσκοπός. Είναι γεγονός – η κριτική του Φραγκίσκου στον καπιταλισμό, όπως διατυπώθηκε, στην Αποστολική Προτροπή «Evangelii Gaudium» («Η Ευφροσύνη του Ευαγγελίου»), που αποτέλεσε και το πλέον σημαντικό κείμενό του, ως Ποντίφικα, προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση και πολλές αντιδράσεις. Τι ακριβώς κάνει, δαιμονοποιεί τους πλούσιους, υπονομεύει τον καπιταλισμό, ακόμα και ο ίδιος ο Φραγκίσκος ρωτήθηκε, εάν είναι «κομμουνιστής». «Λέω μόνο», απάντησε ο Φραγκίσκος, «ότι οι κομμουνιστές μας έκλεψαν την σημαία. Η σημαία των φτωχών είναι Χριστιανική. Η φτώχεια βρίσκεται στην καρδιά του Ευαγγελίου. Οι φτωχοί βρίσκονται στην καρδιά του Ευαγγελίου. Κοιτάξτε το κατά Ματθαίον 25… Οι κομμουνιστές λένε, ότι αυτό είναι κομμουνιστικό. Ναι, σίγουρα, είκοσι αιώνες αργότερα… Άρα μπορείτε να πείτε, όταν τους απευθύνετε τον λόγο – Είστε Χριστιανοί λοιπόν!». Ισχύει;

Τώρα, φυσικά, οφείλει, κανείς να είναι προσεκτικός, γιατί ο λόγος του Φραγκίσκου, όπως και πολλών εκ των προκατόχων του, που αποπειράθηκαν, να επικοινωνήσουν, urbi et orbi, το μήνυμα της Καθολικής Εκκλησίας, επιδέχεται πολλαπλής ανάγνωσης, θεολογικής, εκκλησιαστικής και πολιτικής ταυτόχρονα – και αυτή η πολλαπλή ανάγνωση δεν τελεί πάντοτε σε αρμονία. Είναι βεβαίως αυτονόητο, ότι η θεολογική διάσταση του λόγου ενός Ποντίφικα τελεί υπεράνω κριτικής και είναι δικό του θέμα – ακόμα και εάν αυτός υπολαμβάνεται ως «σοσιαλιστικός». Είναι επίσης γεγονός, ότι υπάρχει μία εκκλησιαστική διάσταση σε αυτόν τον «σοσιαλιστικό» λόγο και είναι εξίσου εύλογη. Ο Φραγκίσκος είναι ο πρώτος εκτός Ευρώπης Πάπας και αντιλαμβάνεται καλύτερα από τον καθένα, ότι η δύναμη της Εκκλησίας του βρίσκεται εκτός της «εύπορης Δύσης» και σε αυτόν τον «εκτός Δύσης» ζωτικό χώρο απευθύνεται με εκείνο ακριβώς το μήνυμα, που τον αφορά και τον εμπνέει. Όμως, όσο θεολογικά άρτιο και όσο εκκλησιαστικά σκόπιμο και εάν είναι το μήνυμά του, η πολιτική του διάσταση είναι απολύτως ατυχής.

Όχι, ο Φραγκίσκος δεν έχει δίκιο. Ο καπιταλισμός δεν δημιουργεί φτώχεια. Ο καπιταλισμός δημιουργεί πλούτο. Ο καπιταλισμός δεν δημιουργεί μία κοινωνία τυραννίας. Ο καπιταλισμός δημιουργεί μία κοινωνία ελευθερίας. Ούτε ο κομμουνισμός είναι Χριστιανικός. Ούτε ο Χριστιανισμός είναι κομμουνιστικός. Κλοπή δεν είναι να μην μοιράζεσαι όσα έχεις, κλοπή είναι να αφαιρείς, όσα δεν έχεις. Ο πλούτος δεν προκαλεί δυστυχία, ο πλούτος συμβάλλει στην ευτυχία. Με μια λέξη – το πρόβλημα με το «πολιτικό» μήνυμα του Φραγκίσκου δεν είναι, ότι είναι «αριστερό». Το πρόβλημα είναι, ότι είναι εσφαλμένο – εμπειρικά εσφαλμένο.

Πράγματι, ανάμεσα στο έτος 1000 και στο έτος 1820, στην πραγματικότητα, δηλαδή, εντός του πλαισίου της προκαπιταλιστικής οικονομικής τάξης, το μέγεθος της παγκόσμιας οικονομίας εξαπλασιάστηκε, λόγω δε του ότι η αύξηση του μεγέθους της οικονομίας υπήρξε ποσοστιαία μεγαλύτερη από την αύξηση του μεγέθους του πληθυσμού, επήλθε αύξηση του ατομικού πλούτου σε ποσοστό 50%. Από το 1820 έως το 1998, η παγκόσμια οικονομία έγινε πενήντα φορές μεγαλύτερη και ξεπερνώντας και πάλι την αύξηση του μεγέθους του πληθυσμού, είχε ως συνέπεια την αύξηση του μεγέθους του ατομικού πλούτου σε ποσοστό 900%. Όμως, ενώ στην λεγόμενη καπιταλιστική Δύση, η αύξηση ήταν σε ποσοστό 1.900,00%, στον λεγόμενο «Τρίτο Κόσμο» ήταν σε ποσοστό 500,00%. Τι εξηγεί τις διαφορές; Μα η «οικονομία, που σκοτώνει» φυσικά. Είναι ο καπιταλισμός, που έδωσε και κέρδισε την μάχη με την φτώχεια, που αποτελούσε παγκόσμια μοίρα πριν την Βιομηχανική Επανάσταση.

Αλλά, φυσικά, δεν είναι καν απαραίτητο, να προσφύγει κανείς, σε πολύπλοκα υποδείγματα συγκριτικού υπολογισμού της εξέλιξης του μεγέθους της παγκόσμιας οικονομίας, για να δει, ότι η «οικονομία, που σκοτώνει» υπήρξε η αγαθή ιστορική δύναμη, που άλλαξε προς το καλύτερο τον κόσμο. Ένας απλός πολιτικός συλλογισμός καταδεικνύει το αυτό – αλήθεια, τι συνέβη εκεί που δεν εφαρμόστηκε η «οικονομία, που σκοτώνει»; Δεν λέω, μπορεί στην καπιταλιστική Δύση, να υπάρχουν ακόμα φτωχοί, όμως τι έγινε εκτός της καπιταλιστικής Δύσης; Απλό. Στον κομμουνισμό δεν υπήρχαν φτωχοί – υπήρχαν μόνο φτωχοί. Το ίδιο και εντός του αποτινάξαντος την αποικιοκρατία «Τρίτου Κόσμου». Οι άνθρωποι έδιναν και δίνουν ακόμα την ζωή τους για να δραπετεύσουν από την κόλαση εκείνων των συστημάτων, που αρνήθηκαν, ακριβώς, να εφαρμόσουν την «οικονομία, που σκοτώνει». Σύμφωνοι, στον καπιταλισμό, υπάρχει ανισότητα, όμως στο αποτέλεσμα, όχι στις ευκαιρίες. Οι εξισωτικές κοινωνίες, στις οποίες παραπέμπει το μήνυμα του Φραγκίσκου αποτελούν κοινωνίες πολιτικής ανελευθερίας και εγγυημένης μετριότητας.

«Παρακαλώ τον Κύριο», έγραψε ο Φραγκίσκος, «να μας χαρίσει περισσότερους πολιτικούς, που ενοχλούνται πραγματικά από την κατάσταση των κοινωνιών, των ανθρώπων, των φτωχών». Δεν ξέρω, προσωπικά, θα ήθελα έναν κόσμο, που να μην κατευθύνεται από πολιτικούς, αλλά έναν κόσμο ελευθερίας, στον οποίο ο κάθε άνθρωπος αποφασίζει για τον εαυτό του και αναζητά αυτό που θέλει χωρίς μεσάζοντες. Αγορά. Κέρδος. Φιλοδοξία. Ελευθερία. Καπιταλισμός. Λέξεις-κλειδιά, που συνοψίζουν κάτι από το καλύτερο της ανθρώπινης εμπειρίας και εξακολουθούν, δυστυχώς, να διαφεύγουν από όσους δεν έχουν ακόμα διδαχθεί από την πρόσφατη Ιστορία.