Γράφει ο Κώστας Χριστίδης

Δημοσιεύθηκε στην Εστία στις 13 Μαρτίου 2015

Οι ιδεολογικές αρχές ενός πολιτικού κόμματος επιτρέπουν σε αυτό να θέτει μακροχρόνιους στόχους και να εκτιμά με την αναγκαία ταχύτητα και συνέπεια εναλλακτικές δυνατότητες δράσης σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Βεβαίως, κανένα κόμμα δεν παραδέχθηκε ποτέ ότι στερείται σαφών κατευθυντήριων γραμμών.

Όμως, όπως πολλοί γνωρίζουν, υπάρχουν κόμματα που είτε δεν έχουν διατυπώσει ποτέ τις ιδεολογικές τους αρχές είτε, κατά την διατύπωση της ιδεολογίας τους υπερηφανεύονται ότι ακριβώς δεν έχουν απαράβατες αρχές, τις οποίες χαρακτηρίζουν «δογματισμούς», «μύθους», «παραπλανητικά σχήματα» κλπ.

Χάρη στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, η «Νέα Δημοκρατία» ευτύχησε να έχει ιδεολογικές αρχές διατυπωμένες στην ιδρυτική της διακήρυξη κατά τρόπο τέτοιο που να παραμένουν ευρύτατα αποδεκτές μετά πάροδο τεσσάρων δεκαετιών.

Ωστόσο, ναι μεν δεν υπάρχει ανάγκη αναδιατύπωσης, λόγω όμως των εξελίξεων σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο κατά το μεσολαβήσαν διάστημα (πτώση κομμουνισμού, τεχνολογικές εξελίξεις, παγκοσμιοποίηση, μεταναστευτικά ρεύματα, διεύρυνση Ευρωπαϊκής Ένωσης, οικονομικές κρίσεις κ.ά.), υπάρχει ανάγκη αποσαφήνισης και επικαιροποίησής τους.

Ορθώς οριζόταν από την ιδρυτική διακήρυξη ότι η «Νέα Δημοκρατία» οφείλει να προάγει «τα αληθινά συμφέροντα του έθνους που βρίσκονται πέρα και πάνω από τις παραπλανητικές ετικέτες της δεξιάς, του κέντρου και της αριστεράς».

Πράγματι οι όροι αυτοί, κατάλοιπα του ιστορικού παρελθόντος, είναι ασαφείς. Είναι σαν να λέγει κάποιος ότι το Παρίσι ευρίσκεται ανατολικά της Νέας Υόρκης και δυτικά της Μόσχας. Αν και ακριβές, δεν είναι αρκετά διαφωτιστικό.

Κατ’ επέκταση, και οι όροι «κεντροδεξιά», «κεντροαριστερά», «ακροδεξιά» κλπ. δεν παρέχουν ακριβές στίγμα και οι προτροπές για «στροφή προς τα δεξιά» ή προς το κέντρο στερούνται σαφούς περιεχομένου. Ακόμη λιγότερη αξία ως ιδεολογική πυξίδα έχει η αναφορά στον όρο «καραμανλισμός».

Εκτιμώ μάλιστα ότι ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θα ήταν πλήρως αντίθετος προς την χρήση του όρου αυτού καθόσον επιδίωξή του ήταν η δημιουργία μακρόβιου κόμματος, στηριζόμενου όχι σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα, αλλά σε σταθερές ιδεολογικές αρχές και αξίες μακράς πνοής.

Ο ίδιος είχε εισαγάγει τον όρο «ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός», ο οποίος – εξ όσων γνωρίζω –  δεν αναφέρεται, ούτε πριν ούτε μετά, στην πλουσιότατη παγκόσμια βιβλιογραφία περί φιλελευθερισμού. Γενικά, η προσθήκη επιθετικών προσδιορισμών πριν από την πολιτική ιδεολογία του φιλελευθερισμού, όπως «κοινωνικός» ή «νέος», μόνο σύγχυση προκαλεί, από την οποία επωφελούνται οι ιδεολογικοί αντίπαλοι.

Ο φιλελευθερισμός είναι μία φιλοσοφική και πολιτική κοσμοθεωρία που αποβλέπει στην μεγιστοποίηση της ατομικής, οικονομικής και πολιτικής ελευθερίας. Οι τρεις αυτές έννοιες συνδέονται μεταξύ τους.

Βεβαίως, η λέξη «ελευθερία» από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα σήμαινε διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους, γι’ αυτό και η έννοια του φιλελευθερισμού υπήρξε ανέκαθεν ιδιαίτερα ρευστή, με αποτέλεσμα και σήμερα ακόμη στις αγγλοσαξωνικές χώρες, η λέξη «φιλελεύθερος» (liberal) να υποδηλώνει αυτόν που σε άλλες χώρες χαρακτηρίζεται «σοσιαλιστής»!

Ήδη από τον 18ο αιώνα ο Benjamin Constant υποστήριζε ότι ελευθερία σημαίνει κυρίως την ύπαρξη μίας εκτεταμένης σφαίρας ατομικής δραστηριότητας, δυναμένης να αναπτυχθεί υπό το κράτος σταθερών και γενικής εφαρμογής κανόνων δικαίου χωρίς ανάμιξη της κρατικής εξουσίας.

Η αντίληψη αυτή αποτελεί την βάση της σύγχρονης μορφής του φιλελευθερισμού που στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: πρώτον, τα ατομικά δικαιώματα, αυτά που προϋπάρχουν της πολιτικής σχέσης και δεν αποτελούν παραχωρήσεις εκ μέρους της εξουσίας αλλά μπορούν να ασκηθούν ακόμη και έναντι αυτής.

Δεύτερον, την έννοια της αυθόρμητης τάξης, κατά την οποία τα σημαντικότερα είδη τάξης σε μία κοινωνία (όπως: ήθη, γλώσσα, αγορές) δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητού προγραμματισμού ή σχεδιασμού αλλά προκύπτουν από την αλληλεπίδραση και τις εκούσιες συναλλαγές μεταξύ εκατομμυρίων, ελευθέρως δρώντων, ανθρώπων.

Τρίτον, την ύπαρξη θεσμών, που αναθέτουν στο κράτος το μονοπώλιο της έννομης βίας, αναγκαίας για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου, που όμως, δυνητικά, μπορεί να αποτελέσουν οι θεσμοί αυτοί την πιο μεγάλη και επικίνδυνη απειλή αν δεν περιορίζονται από συνταγματικές ρυθμίσεις και, γενικά, από την απαρέγκλιτη εφαρμογή του Κράτους Δικαίου.

Ο φιλελευθερισμός αποτελεί μία επιλογή «μεσότητας». Απορρίπτει ακραίες αυταρχικές ή ολοκληρωτικές αντιλήψεις, με τις οποίες δεν έχει τίποτα το κοινό. Περαιτέρω, υιοθετεί ένα ήπιο κλίμα, μία πολιτική συμπεριφορά που αντιπαρατίθεται με ιδέες και επιχειρήματα, χωρίς προσωπικές επιθέσεις, δημαγωγία, ύβρεις ή βιαιότητες.

Παραμένει, όμως, ως επιλογή, αμετακίνητα φιλελεύθερη και αντικρατικιστική, υπό την έννοια ότι το κράτος πρέπει να περιορίζεται στις σημαντικές αρμοδιότητες που έχει να επιτελέσει, περιλαμβανομένης της εκδήλωσης αλληλεγγύης σε όσους την έχουν ανάγκη.

Κατά τα λοιπά, όμως, το τεκμήριο αρμοδιότητας πρέπει να λειτουργεί σε βάρος του δημόσιου τομέα. Υπάρχει, επομένως, πεδίον λαμπρό και επείγουσα ανάγκη επεξεργασίας και αποσαφήνισης του ιδεολογικού στίγματος της «Νέας Δημοκρατίας», του μόνου μεγάλου πολιτικού σχηματισμού στην χώρα που φιλοδοξεί να εκφράζει τις φιλελεύθερες αντιλήψεις (ή, έστω, ένα πολιτικά κατάλληλο μείγμα φιλελεύθερων και συντηρητικών ιδεών).

Προς την κατεύθυνση αυτή, η λειτουργία μίας ανεξάρτητης δεξαμενής σκέψεως, (think – tank), όπως το παλιό ΚΠΕΕ, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη.

kchristidis@hotmail.com