Γράφει ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος

Δημοσιεύθηκε στο news247 στις 17 Σεπτεμβρίου 2015

Με ποια κριτήρια και ένστικτα συμπεριφορές και απόψεις που θεωρούνταν απαράδεκτες, μεταμορφώνονται ξαφνικά σε παραδεκτές και κυρίαρχες;

Σε μια πραγματικά συναρπαστική έκδοση του έντυπου των αποφοίτων του Πανεπιστημίου του Cambridge, CAM, υπάρχει ένα αφιέρωμα για τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες αλλάζουν αντιλήψεις σχετικά με το πώς στέκονται απέναντι σε μεγάλης σημασίας ζητήματα. Πως δηλαδή συμπεριφορές και απόψεις, που πριν από λίγο χρόνο λογίζονταν σαν απαράδεκτες άξαφνα μεταμορφώνονται σε απόλυτα παραδεκτές η και σε κυρίαρχες; Σαν αρχικό παράδειγμα η έρευνα αναφέρει το γεγονός πως τον επόμενο χρόνο η πλειοψηφία των παιδιών που θα γεννηθούν στο Ηνωμένο Βασίλειο θα προέρχονται από ανύπαντρους γονείς. Κάτι περίπου ανήκουστο πριν από δύο μονάχα γενιές. Και δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα. Από τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, στην χειραφέτηση των γυναικών κι από τα κινήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι την μείωση των προσερχομένων στην εκκλησία ιδέες ριζοσπαστικές και μέχρι προ τίνος απορριπτέες, φθάνουν σε κάποιο σημείο πέραν του οποίου γίνονται αποδεκτές και ενσωματώνονται στην κοινωνική ρουτίνα και κανονικότητα.

Γιατί και πως γίνεται αυτό; To περιοδικό CAM απευθύνθηκε σε μερικούς από τους εγκυρότερους εγκεφάλους της ακαδημαϊκής κοινότητας του συγκεκριμένου ιδρύματος. Οι απόψεις τους για το «σημείο κοινωνικής μεταλλαγής» είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Ο καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και μέλος του Κολλεγίου Trinity Joel Robbins έχει την γνώμη πως συχνά είναι το ένστικτο αυτοσυντήρησης κι επιβίωσης που οδηγεί σε παρόμοιες δραματικές προσαρμογές. Με παράδειγμα μια απομονωμένη φυλή στην Παπούα Γουινέα, τους Ουραπμίν, επισημαίνει πως ξαφνικές ριζικές αλλαγές στην κοινωνική τους συμπεριφορά και υιοθέτηση αξιών προέρχεται από την αναγνώριση πως γειτονικές φυλές που ασπάσθηκαν τον χριστιανισμό και καλοδέχθηκαν δυτικές επιρροές άρχισαν να τους ξεπερνούν τεχνολογικά και οικονομικά. Το αποτέλεσμα ήταν πως ενώ οι Ουραπμίν υπερτερούσαν όλων των άλλων σε επιτεύγματα και κοινωνική παρουσία άξαφνα συνειδητοποίησαν πως έμεναν δραματικά πίσω. Έτσι υιοθέτησαν, δίχως κάποια άνωθεν εντολή, τον Χριστιανισμό και ξεκίνησαν να συναναστρέφονται σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο πολλούς Δυτικούς. Βλέποντας θετικά αποτελέσματα από τις σχετικές τους κινήσεις στράφηκαν εξ ολοκλήρου σε τέτοιες πρακτικές εγκαταλείποντας αρχές που μέχρι τότε κυριαρχούσαν ανάμεσα τους. Η έμφυτη ανάγκη επανάκτησης του χαμένου τους κοινωνικού και εθνικού στάτους λειτούργησε σαν θεμελιώδες  κίνητρο αλλαγής κοινωνικών αξιών.

Ο καθηγητής Μοριακής Μικροβιολογίας George Salmond, περιγράφει την συμπεριφορά των βακτιριδίων που συγκεντρώνουν τις δυνάμεις τους σιωπηλά και εκτός εντοπισμού για σημαντικά χρονικά διαστήματα, εξαπολύοντας την επίθεσή τους αναπάντεχα όταν έχουν αποκτήσει σημαντικές αριθμητικά δυνάμεις. Αναφερόμενος στον φιλόσοφο Τόμας Παίην θυμίζει την παρατήρησή του πως «η μεγάλη μας ισχύς δεν βρίσκεται στους αριθμούς αλλά στην ενότητά μας». Κι επισημαίνει πως, όπως στην φύση, έτσι κι’ ανθρωποκεντρικά  η κοινωνική μονάδα αναγνωρίζει την επικείμενη επίθεση και δεν αντιδρά μεμονωμένα. Μαζεύει ενισχύσεις για την κατάλληλη στιγμή. Κι αντιδρά ανάλογα.

Με τα βακτήρια βέβαια τίποτα από όλα αυτά δεν είναι κινήσεις συνειδητές. Ουσιαστικά πρόκειται για χημικές αντιδράσεις. Φέρνουν όμως στο νου τα λόγια του Νικολό Μακιαβέλλι: «Καμία επιχείρηση δεν είναι δυνατόν να επιτύχει, παρά εκείνη που κρύβεται από τον εχθρό μέχρι να είναι έτοιμη για εκτέλεση».

Σύμφωνα με τον καθηγητή John Rust, Διευθυντή Ψυχομετρικής και Δ/ντή Ερευνών του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου οι τάσεις, οι γνώμες και τα πιστεύω μεταλλάσσονται ανάλογα με τις αλληλοεπαφές ανάμεσα στους ανθρώπους.  Οι άνθρωποι αποτελούν τους στόχους αλλά και τις πηγές κοινωνικών επιρροών ανάλογα με το επίπεδο και την κοινωνική θέση αυτών που επιχειρούν να πείσουν άλλους. Σημασία έχει για την επίτευξη αλλαγών σε στάσεις και αντιλήψεις και το πόσο πρόσφατα έχει γίνει προσπάθεια επηρεασμού. Αυτό λχ συνέβη με τους ομοφυλόφιλους. Όσο περισσότεροι άρχισαν να εκδηλώνονται τόσο φανερότερο έγινε πως δεν ήταν κάτι τρομερό, βλάσφημο και απαγορευμένο. Όταν η κοινωνία συνειδητοποίησε πως σχεδόν όλοι γνώριζαν κάποιον η για κάποιον που ήταν γκέι, τότε και οι τάσεις απέναντι στο ζήτημα αυτό άρχισαν να μεταβάλλονται. Σαν άτομα, λέει ο καθηγητής Rust, τείνουμε να αποφεύγουμε να πηγαίνουμε εναντίον στη μαζική κοινή γνώμη μήπως και πούμε κάτι που είναι σε λαθεμένη κατεύθυνση. Μόλις όμως αυτοί που εκφράζουν αποδεκτούς κοινωνικούς ρόλους αγκαλιάσουν κάποια θέση σχεδόν όλοι αισθάνονται ασφαλείς να πουν το ίδιο πράγμα. Αυτό είναι το κρίσιμο σημείο πέραν από το οποίο οι αριθμοί όσων υποστηρίζουν αυτή την νέα θέση εκρήγνυνται προς τα επάνω.

Ο κοινωνιολόγος Dr Manali Desai, υποστηρίζει πως η συμπεριφορά μας προέρχεται από την τάση μας να χωρίζουμε τον κόσμο ανάμεσα σε αυτούς στους οποίους έχουμε εμπιστοσύνη και σε εκείνους που όχι. Ο φόβος παίζει ρόλο κλειδί στην συλλογική μας διαδικασία λήψης αποφάσεων. Άρα είναι σημαντικός παράγοντας για το πώς και πότε κάποια τάση αλλάζει κατεύθυνση. Φοβόμαστε την στοχοποίηση για απόψεις που είναι αντιπαθείς η μειοψηφικές. Υπάρχουν  περιπτώσεις που φοβόμαστε και την βία που μπορεί να ξεσπάσει για θέσεις που υποστηρίζουμε και είναι αντιδημοφιλείς.

Οι έρευνες έχουν δείξει, επισημαίνει ο Desai, πως την εποχή της βίας στην Ρουάντα ο κόσμος υιοθετούσε αμφίσημες θέσεις, παρά το λουτρό αίματος και τις απεχθείς πράξεις. Οι περισσότεροι φοβόντουσαν για την προσωπική τους ασφάλεια και δεν τολμούσαν να εκδηλωθούν ανοιχτά. Συνήθως μικρές ομάδες, που εκφράσουν όμως συγκεκριμένες κοινωνικές απογοητεύσεις και εντάσεις, κερδίζουν αναγνώριση γιατί προσφέρουν σχετική ασφάλεια σε φοβισμένο κόσμο.

Υπάρχει όμως και σημαντική παρουσία αναζήτησης του καινούργιου και υποδόριου. Οι άνθρωποι πάντοτε ψάχνουν για το κάτι άλλο. Αν καθησυχάσουν οι φόβοι και υπάρξει η αίσθηση πως αυτό το καινούργιο μπορεί τελικά να αναγνωρισθεί τότε σημαντικές ξαφνικές αλλαγές μπορούν να συμβούν. Πολύς κόσμος πιστεύει πως είναι δεσμευμένος σε κάποια άποψη. Η δέσμευση όμως εσωτερικά δεν είναι τόσο απόλυτη. Τα ανθρώπινα όντα κρατούν πάντα κάτι κρυμμένο για τον εαυτό τους. Οι δεσμεύσεις τους δεν είναι ποτέ τόσο απόλυτες όσο δείχνουν – κυρίως σε ιδέες. Πάντως, οι μεγάλες μετατροπές έρχονται όταν οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπους να εξηγήσουν την αλλαγή με τρόπους που γενικά μεταλλάσσουν αλλά και γενικά πείθουν.

Ο ιστορικός τέλος Dr John Lawrence, του Κολλεγίου Emmanuel (του σχολείου του συγγραφέα του Γκιούλιβερ, Jonathan Twist) επιμένει πως όλα ξεκινούν από την εμφύτευση κάποιου σπόρου αμφιβολίας. Οποτε έχει γίνει αυτό στην πορεία της ιστορίας, υπάρχει πάντα η προοπτική να μεγαλώσει και να αποκτήσει σημαντική δυναμική.

Άξαφνα μια ομάδα δείχνει να αλλάζει. Αλλά οι ρίζες αυτής της αλλαγής είναι βαθιές, τοποθετημένες εκεί σε ανύποπτο βάθος χρόνου. Το πρόβλημα της θεοσέβειας και της προσέλευσης στην εκκλησία είναι ένα ενδιαφέρον παράδειγμα. Για χρόνια οι αριθμοί της προσέλευσης πιστών είχαν αρχίσει να κάμπτονται. Όταν όμως το 1963 δημοσιεύθηκε το βιβλίο Honest to God, από τον Επίσκοπο του Γούλουιτς Τζών Ρόμπερτσον, άρχισε μια μεγάλη κουβέντα για μια νέα εκκοσμικευμένη θρησκεία. Το πρόβλημα είναι πως η συζήτηση από μόνη της άρχισε να καλλιεργεί αμφιβολίες για την αν υπάρχει η όχι τάση εκκοσμίκευσης. Η συζήτηση από μόνη της έδωσε στον κόσμο την ευκαιρία να σπάσει τα δεσμά του θρησκευτικού καταναγκασμού και να πάψει να συμπεριφέρεται με απόλυτη ομοιομορφία. Έκτοτε οι αριθμοί όσων προσέρχονταν σε ναούς έπεσε δραματικά!!

Η έρευνα του CAM δείχνει πως υπάρχουν ελπίδες και στην Ελλάδα για όσους μάχονται τον κυρίαρχο κρατισμό. Που έχει πνίξει στην αδράνεια και την απάθεια τα δυναμικότερα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας. Μια σπίθα ακόμη χρειάζεται για να βγει στην επιφάνεια η ουσιαστική απέχθεια που αισθάνονται οι περισσότεροι Έλληνες με την απαίσια δημόσια γραφειοκρατία που μας κρατά αιχμάλωτους στην υπανάπτυξη. Υπομονή κι επιμονή χρειάζεται…

Πηγή: news247