Η αποκάλυψη της διαχρονικής απάτης και η τεκμηριωμένη διάψευση των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών δεν εμπόδισε την διάδοση και την ευρύτατη αποδοχή τους. Τελικά γιατί τόσο μίσος για τους Εβραίους;

 

1) Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών: μια διαχρονική απάτη

Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών είναι η πιο διαδεδομένη αλλά και η πιο τραγική από τις πλαστογραφίες του 20^ου αιώνα στην βάση του αντισημιτικού μύθου της “εβραϊκής παγκόσμιας συνομωσίας”.

Κάποιες φορές υποτιτλισμένα ως το “Εβραϊκό Σχέδιο για τον έλεγχο του κόσμου”, είναι ένα κείμενο γνωστό σε δύο παρόμοιες εκδόσεις, δημοσιευμένες στην Ρωσία, στην αρχή μερικώς, το 1903, στην εφημερίδα Znamia, και κατόπιν, στην πλήρη έκδοση, το 1905 και το 1906. Παρουσιάστηκε ως μια λεπτομερή περίληψη είκοσι, μυστικών ιουδαιο-μασονικών συναντήσεων στην πορεία των οποίων ένας “Σοφός των Σιών” απευθύνθηκε στους ηγέτες του εβραϊκού λαού για να τους αποκαλύψει ένα σχέδιο για την κυριαρχία της ανθρωπότητας. Στόχος τους: να γίνουν οι “βασιλείς του κόσμου” ύστερα από την καταστροφή των μοναρχιών και του χριστιανικού πολιτισμού. Αυτό το μακιαβελικό πρόγραμμα προέβλεπε την χρήση βίας, αναταραχές, πόλεμο, επανάσταση, βιομηχανικό εκσυγχρονισμό και καπιταλισμό ούτως ώστε να επιβληθεί η υπάρχουσα τάξη των πραγμάτων, στις στάχτες της οποίας η εβραϊκή δύναμη θα εγκαταστήσει τον εαυτό της.

Αυτό το “μυστικό ντοκουμέντο” αμφισβητήθηκε γρήγορα από τον Κόμη Alexandre du Chayla, έναν Γάλλο αριστοκράτη που έγινε ορθόδοξος και που αργότερα θα πολεμούσε με τον Λευκό Στρατό τους Μπολσεβίκους: το 1909, συνάντησε τον πρώτο εκδότη των Πρωτοκόλλων, τον Sergei Nilus, παππά του Ρωσικού μυστικισμού, που έδειξε στον Κόμη το “αυθεντικό” κείμενο. Καθόλου πεπεισμένος, ο Κόμης αφηγείται αργότερα πως είχε την εντύπωση του ότι συναντήθηκε με έναν φανατικό για τον οποίο η αυθεντικότητα του κειμένου δεν είχε στην πραγματικότητα καμία σημασία.

“Παραδεχόμαστε ότι τα Πρωτόκολλα είναι ψεύτικα!” του είπε ο Nilus.

“Αλλά δεν υπηρετούμε τον Θεό με την αποκάλυψη της ανομίας που προετοιμάζεται; Δεν μπορεί ο Θεός, λαμβάνοντας υπόψη του την πίστη μας, να μετατρέψει τα κόκκαλα του σκύλου σε θαυματουργά κειμήλια; Έτσι θα μπολιάσει την αλήθεια σε ένα στόμα που ψεύδεται!” [1]

To 1921, οι Times του Λονδίνου αποκάλυψαν την απάτη παραθέτοντας αδιάσειστες αποδείξεις. Οι Times επιβεβαίωσαν ότι ένα μεγάλο μέρος των Πρωτόκολλων αντιγράφηκε, σχεδόν λέξη προς λέξη, από έναν πολιτικό λίβελο χωρίς καμία αναφορά στους εβραίους με τίτλο “Διάλογοι μεταξύ του Μακιαβέλι και του Μοντεσκιέ στην Κόλαση” που δημοσιεύθηκε στις Βρυξέλλες το 1864 από τον Γάλλο αντιβοναπαρτιστή Maurice Joly (βλέπε σχετικό άρθρο Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών: μια διαχρονική απάτη).

Ωστόσο, η αποκάλυψη της διαχρονικής απάτης και η τεκμηριωμένη διάψευση των Πρωτοκόλλων δεν εμπόδισε την διάδοση και την ευρύτατη αποδοχή του πλαστογραφήματος. Παραδόξως, ο Μύθος των Σοφών της Σιών “ζει και βασιλεύει” σε πολλές περιοχές του κόσμου ακόμα και σήμερα.

Γράφει σχετικά η φιλόσοφος Χάνα Άρεντ στο έργο της Πηγές του Ολοκληρωτισμού:

«Μια ιδεολογία που θέλει να πείσει και να κινητοποιήσει τους ανθρώπους δεν μπορεί να διαλέγει το θύμα της στην τύχη. Με άλλα λόγια, αν τόσοι άνθρωποι θεωρούν αυθεντικό ένα τόσο κραυγαλέα πλαστό κείμενο όπως είναι τα “Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”, σε σημείο μάλιστα που το κείμενο αυτό να έχει γίνει το βασικό κείμενο ενός ολόκληρου πολιτικού κινήματος, το έργο του ιστορικού δεν είναι πλέον να αποκαλύψει την απάτη. Το καθήκον του δεν είναι, επίσης, να επινοήσει ερμηνείες που συγκαλύπτουν το ουσιώδες ιστορικό και πολιτικό γεγονός: το πλαστό αυτό κείμενο έγινε πιστευτό. Το γεγονός αυτό είναι πιο σημαντικό από το ότι πρόκειται για πλαστογράφημα (στοιχείο που, από ιστορική άποψη, είναι δευτερεύον)» [2]

 

2) Οι ρίζες του αντισημιτισμού

Από τον Απολλώνιο Μόλωνα και τους Εθνικούς μέχρι τον αντισημιτισμό των Ρωμαίων, τον Ιωάννη Χρυσόστομο και τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, ο κόσμος είναι γεμάτος με βιβλία, έγγραφα και διαφόρων ειδών γραπτές αναφορές προώθησης του αισθήματος του αντισημιτισμού. Αυτή η βιβλιογραφία είναι γνωστή και ως Adversus Judaeos. Και η ύπαρξή της εντοπίζεται στο συνδετικό κρίκο που ενώνει την πλειονότητα πολιτισμών και λαών: το μίσος για τους Εβραίους. Όπως θα το έλεγε και ο Αμερικανός πιανίστας, τραγουδιστής, σατιρικός καλλιτέχνης και μαθηματικός Tom Lehrer που μεσουράνησε τη δεκαετία του ’50 και του ’60:

«Οι προτεστάντες μισούν τους καθολικούς,

Και οι καθολικοί μισούν τους προτεστάντες,

Οι ινδουιστές μισούν τους μουσουλμάνους,

Και όλοι μαζί μισούν τους Ιουδαίους»

Γιατί όμως; Γιατί τόσο μίσος χιλιετιών;

Αιτίες εναντίον Δικαιολογιών – Πώς μπορούμε να διακρίνουμε τη διαφορά τους;

Όταν μελετάμε μία θεωρία, είναι σημαντικό να εντοπίζουμε τις διαφορές ανάμεσα σε μία «αιτία» και σε μία «δικαιολογία». Ειδικότερα, όταν κάτι είναι η αιτία που προκαλεί ένα αποτέλεσμα, αν εξαλείψουμε την αιτία τότε ακολούθως θα εξαλειφθεί και το αποτέλεσμα. Από την άλλη πλευρά, συνιστά κάτι δικαιολογία για κάτι άλλο, όταν ακόμα και αν την εξαλείψουμε, το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο.

Για παράδειγμα: ένα παιδί πηγαίνει στο σχολείο του μονίμως αργοπορημένο, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι δεν έχει ρολόι. Και από τη στιγμή που δεν έχει ρολόι, πώς μπορεί κάποιος να απαιτεί να είναι στην ώρα του;

Αν οι γονείς του όμως, του αγοράσουν ρολόι και εξακολουθεί να αργεί για το σχολείο, τότε γίνεται ξεκάθαρο πως το ρολόι, ήταν μόνο η δικαιολογία για την αργοπορία του, και όχι η αιτία.

Οι έξι λόγοι του αντισημιτισμού

 Κρατώντας αυτό κατά νου, ας δούμε ποιοι είναι οι έξι πιο συχνοί λόγοι για τους οποίους υπάρχει ο αντισημιτισμός, και αν ο κάθε ένας από αυτούς είναι η αιτία του μίσους ή μια δικαιολογία.

Στο πλαίσιο κατανόησης του αντισημιτισμού, οι ιστορικοί και οι κοινωνιολόγοι έχουν αναπτύξει διάφορες θεωρίες προκειμένου να τον εξηγήσουν:

-Οικονομική θεωρία: Ο κόσμος μισεί τους Εβραίους επειδή κατέχουν πάρα πολύ πλούτο και εξουσία

-Ο εκλεκτός λαός: Ο κόσμος μισεί τους Εβραίους επειδή με αλαζονεία πιστεύουν ότι είναι ο εκλεκτός λαός

-Αποδιοπομπαίος τράγος: Ο κόσμος μισεί τους Εβραίους επειδή αποτελούν την εύκολη λύση προκειμένου να φορτώσει ο καθένας τα προβλήματά του πάνω τους

-Θεοκτονία: Ο κόσμος μισεί τους Εβραίους επειδή σκότωσαν τον Ιησού

-Η θεωρία του ανένταχτου: Ο κόσμος μισεί τους Εβραίους επειδή είναι διαφορετικοί και δεν ταιριάζουν με την εκάστοτε κοινωνία

-Η φυλετική θεωρία: Ο κόσμος μισεί τους Εβραίους επειδή είναι μία κατώτερη φυλή

Η οικονομική θεωρία του αντισημιτισμού

 Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ο πλούτος και η εξουσία των Εβραίων προκαλούν μεγάλη ζήλια των άλλων ομάδων, η οποία ζήλια οδηγεί σε πικρία και μνησικακία. Πρόκειται για τη θεωρία που ενισχύθηκε ιδιαιτέρως και κυρίως από τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, τα οποία συντάχθηκαν από τη μυστική υπηρεσία της Ρωσίας, και περιγράφουν τα σχέδια των Εβραίων για παγκόσμια κυριαρχία.

Είναι όμως η συγκεκριμένη θεωρία αιτία ή δικαιολογία για τον αντισημιτισμό; Πρώτα και κύρια, αν δούμε τις ανά τον κόσμο αντιδράσεις εναντίον των πλουσίων, διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει αντίστοιχο μίσος εναντίον των μη Εβραίων πλουσίων. Συνεπώς οι οικονομικοί λόγοι δεν συνιστούν αιτία.

Δεύτερον, αν αφαιρέσουμε το στοιχείο του πλούτου και της εξουσίας από τους Εβραίους, εξαφανίζεται ο αντισημιτισμός; Οι Εβραίοι που έζησαν στους εβραϊκούς συνοικισμούς στην Πολωνία και τη Ρωσία τον 17^ο αιώνα μέχρι τον 20^ο ήταν στην πλειοψηφία τους φτωχοί και αδύναμοι, και χωρίς την παραμικρή δύναμη οποιασδήποτε επιρροής. Κι όμως, ήταν θύματα μίσους, βασανισμών και δολοφονιών. Συνεπώς ο αντισημιτισμός δεν έκανε διακρίσεις ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, ισχυρούς και αδύναμους.

Παρομοίως, οι αντισημίτες το Μεσαίωνα προκάλεσαν αναρίθμητα πογκρόμ εναντίον των Εβραίων (χωρίς να εξετάζουν την οικονομική τους κατάσταση). Όταν δε οι Ναζί, διέλυσαν το γκέτο της Βαρσοβίας, δεν υπήρξαν εβραϊκές επιχειρήσεις για να καταστρέψουν. Στην πραγματικότητα, οι συνθήκες φτώχειας ήταν κάτι παραπάνω από εμφανείς. Κι όμως οι Ναζί έπρεπε να τους κάνουν κακό.

Άρα, οι φτωχοί Εβραίοι έχουν υποστεί τους ίδιους διωγμούς με τους πλούσιους Εβραίους.

Όσο για την εξουσία, αν αυτός ο λόγος είχε την παραμικρή βάση, τότε πώς δικαιολογείται ότι αυτοί οι «πανίσχυροι» Εβραίοι δεν μπόρεσαν να πείσουν καμία κυβέρνηση καμίας χώρας να δεχτούν ως πρόσφυγες τους συμπατριώτες τους την ώρα που έψαχναν διέξοδο από την κόλαση της Ευρώπης κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος;

Ισχυροί Εβραίοι, αδύναμοι Εβραίοι, πλούσιοι ή φτωχοί, όλοι έζησαν το ίδιο μίσος.

Συνεπώς, η οικονομική κατάσταση ως αιτία του αντισημιτισμού, είναι στην πραγματικότητα μια δικαιολογία.

Ο εκλεκτός λαός

 Οι Εβραίοι που ζούσαν στη Γερμανία και την Αυστρία τον 19^ο αιώνα, αρνήθηκαν το ότι είναι ο εκλεκτός λαός, και διακήρυξαν μαζικά ότι «Το Βερολίνο είναι η Ιερουσαλήμ» τους. Κι όμως όλοι είδαμε ποια ήταν η συνέχεια της ιστορίας.

Όμως υπάρχει ένα βασικό αντεπιχείρημα στη θεωρία του εκλεκτού λαού: Ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ αντιπροσωπεύουν δύο από τις μεγαλύτερες θρησκείες, οι πιστοί των οποίων θεωρούνται εκλεκτοί. Η χριστιανική θεολογία δέχεται ότι ο Θεός έδωσε τη Βίβλο στους Εβραίους χρίζοντας τους ως τον εκλεκτό λαό. Ωστόσο, σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη, ήταν οι Εβραίοι που απαρνήθηκαν τον Ιησού, και ως εκ τούτου, πλέον ο εκλεκτός λαός είναι οι Χριστιανοί.

Αντιστοίχως, οι Μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι η εβραϊκή Βίβλος ενέχει τον λόγο του Θεού. Ωστόσο, η μουσουλμανική θεολογία ισχυρίζεται ότι με την εμφάνιση του Μωάμεθ, ο Θεός έκανε τους μουσουλμάνους τον εκλεκτό του λαό.

Αν λοιπόν, Χριστιανοί και Εβραίοι, επίσης ισχυρίζονται ότι έχουν επιλεγεί για ένα ανώτερο σκοπό, τότε γιατί δεν υπάρχει διαχρονικό μίσος εναντίον τους;

Και τα παραδείγματα συνεχίζονται: Οι Αμερικανοί όταν προσάρτησαν το Τέξας και την Αλάσκα, έλεγαν ότι ήταν θέλημα θεού. Οι Κινέζοι έδωσαν το όνομά τους από τη λέξη η ετυμολογία της οποίας αναλύεται σε «κέντρο του σύμπαντος». Η λέξη Ιαπωνία, σημαίνει «πηγή του ήλιου». Ενώ οι Ιθαγενείς της Αμερικής, από το συνδυασμό των λέξεων «ανθρώπινο πλάσμα» και «Ινδιάνος», υπονοώντας ότι ο οποιοσδήποτε μη ινδιάνος ανήκει σε κάποιο υποείδος.

Κι όμως, όλοι οι λαοί και τα έθνη δεν υφίστανται κανένα μίσος για τους ισχυρισμούς της περί ανωτερότητας.

Συνεπώς, η θεωρία του εκλεκτού ως αιτία του αντισημιτισμού, είναι στην πραγματικότητα μια δικαιολογία.

Ο αποδιοπομπαίος τράγος

Κάποιοι ιστορικοί εκτιμούν ότι η θεωρία του αποδιοπομπαίου τράγου είναι ο λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκε ο γερμανικός αντισημιτισμός στα τέλη του 1930.

Ο Χίτλερ, όπως και πολλοί άλλοι απολυταρχικοί δικτάτορες πριν από αυτόν, χρειάζονταν ένα θύμα, στο οποίο θα έριχναν όλο το φταίξιμο για τα προβλήματα του έθνους τους. Προώθησε μια ρητορική συκοφαντιών, πολωμένης επικοινωνίας και δαιμονοποίησης, και πέτυχε οι Γερμανοί να μισήσουν τελικά τους Εβραίους, συντηρώντας στερεότυπα και τη λογική της διάκρισης. Ο εβραϊκός λαός, παρέμεινε ο λαός που ο καθένας θα μπορούσε να κατηγορήσει για τα δεινά του, πολύ εύκολα.

Οι Εβραίοι δηλαδή ήταν ήδη πολύ εύκολο να μισηθούν από την κοινωνία. Ως εκ τούτου, η θεωρία του αποδιοπομπαίου τράγου δεν είναι η αιτία του αντισημιτισμού. Αντιθέτως, είναι ο αντισημιτισμός που κάνει τους Εβραίους ως τους πιο δημοφιλής «ενόχους». Η συγκεκριμένη «λογική» είναι περισσότερο το βαρόμετρο που υποδεικνύει τον βαθμό μίσους που ήδη προϋπάρχει σε μία κοινωνία.

Συνεπώς, η θεωρία του αποδιοπομπαίου τράγου ως αιτία του αντισημιτισμού, είναι στην πραγματικότητα μια δικαιολογία.

Η θεωρία της θεοκτονίας

 Η θεωρία της θεοκτονίας αναφέρει ότι ο κόσμος έχει στραφεί εναντίον των Εβραίων, επειδή σκότωσαν τον Χριστό. Η επίκληση στο συγκεκριμένο αίτιο όμως αγνοεί ένα ουσιαστικό μέρος της ιστορικής πραγματικότητας. Οι μονοθεϊστές Εβραίοι ήταν υπό καταδίωξη από την εποχή του πολυθεϊσμού. Έναν από τους πρώτους διωγμούς άλλωστε τον είχαν υποστεί από τον Μέγα Αλέξανδρο.

Επιπλέον, η αντισημιτική προπαγάνδα, κλιμακώθηκε τρεις και πλέον αιώνες μετά τη Σταύρωση, με τον αντισημιτισμό του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου.

Υπάρχει όμως και μία ακόμη παράμετρος. Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ήταν βασικά οι Ρωμαίοι που Σταύρωσαν τον Χριστό. Αν και οι Εβραίοι αναφέρονται ως συνένοχοι στα Ευαγγέλια του Ματθαίου, του Ιωάννη αλλά και του Μάρκου, όλα επισημαίνουν ότι οι Ρωμαίοι έκαναν τη Σταύρωση. Αν η θεοκτονία λοιπόν είναι η αιτία του αντισημιτισμού, τότε γιατί η επιλεκτική καταδίωξη; Οι χριστιανοί θα έπρεπε να μισούν τους Ρωμαίους (Ιταλούς), τουλάχιστον όσο μίσησαν τους Εβραίους.

Συνεπώς, η θεωρία του αποδιοπομπαίου τράγου ως αιτία του αντισημιτισμού, είναι στην πραγματικότητα μια δικαιολογία.

Η θεωρία του ανένταχτου

 Δεδομένου ότι οι Εβραίοι ζούσαν πάντα με τον δικό τους νόμο, το Νόμο του Μωυσή, η συγκεκριμένη θεωρία ακούγεται ως αρκετά βάσιμη. Είναι αλήθεια, ότι ιστορικά, οι Εβραίοι έμειναν πιστοί στα δικά τους ήθη και έθιμα, και ότι το ηθικό, πολιτιστικό και κοινωνικό τους σύστημα, ήταν πάντα διαφορετικό από των άλλων. Και παρότι έζησαν πάντα δημιουργικά στους τόπους που φιλοξενήθηκαν, η καρδιά τους παρέμενε στην Ιερή τους γη.

Ωστόσο, ο Διαφωτισμός του 18^ου αιώνα, που έδωσε θεωρητικά ίσα δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους της Ευρώπης, δεν ήταν αρκετός προκειμένου να εξαλειφθεί ο αντισημιτισμός στους κόλπους της.

Οι Εβραίοι της Γηραίας Ηπείρου άρπαξαν κάθε ευκαιρία που τους δόθηκε, και προσπάθησαν να ενσωματωθούν στις κοινωνίες. Υιοθέτησαν την εκάστοτε κοινή γλώσσα, τον πολιτισμό και τις ιδιοσυγκρασίες της κάθε χώρα. Έγιναν πιο Γάλλοι από τους Γάλλους, κι όμως έζησαν την υπόθεση Ντρεϊφούς. Είπαν ότι θα ζήσουν στο Βερολίνο σαν να είναι η Ιερουσαλήμ, κι όμως έζησαν το Ολοκαύτωμα. Ο ίδιος ο Ναζισμός έστειλε το μήνυμα: Σας μισούμε επειδή προσπαθείτε να γίνετε σαν κι εμάς, κάτι που δεν θα αφήσουμε να συμβεί αφού δεν ανήκετε στην Άρια φυλή.

Συνεπώς, η θεωρία του ανένταχτου ως αιτία του αντισημιτισμού, είναι στην πραγματικότητα μια δικαιολογία.

Η φυλετική θεωρία

 Η συγκεκριμένη θεωρία βασίζεται στο ότι, όσο και αν αλλάξουν οι Εβραίοι, κουρέψουν τα γένια τους, απαρνηθούν τη θρησκεία τους και τα έθιμά τους, δεν θα αλλάξουν ποτέ τη φυλή τους.

Όμως υπάρχει μία αντίφαση σε αυτό: Οι Εβραίοι δεν συνιστούν φυλή. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει Εβραίος, ανεξαρτήτως φυλής, καταγωγής και χρώματος. Ο αντισημιτισμός υφίσταται ανεξαρτήτως ποιος Εβραίος είναι απέναντί του. Μπορεί να μισηθεί το ίδιο ο ανατολικοευρωπαίος Εβραίος. Ο Ισραηλινός. Ο Ρώσος. Ο ξανθός, ο γαλανομάτης, ο μελαχρινός και ο σκουρόχρωμος. Όλοι οι Εβραίοι χωράνε.

Συνεπώς, η φυλετική θεωρία ως αιτία του αντισημιτισμού, είναι στην πραγματικότητα μια δικαιολογία.

Το φαινόμενο στην Ελλάδα

 Οι παραπάνω δικαιολογίες είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στη χώρα μας, και ανακυκλώνονται για πολλούς αιώνες. Πιο συχνά ωστόσο παρουσιάζεται εκείνη του αποδιοπομπαίου τράγου. Ο Εβραίος είναι το εύκολο θύμα, και φταίει απόλυτα αν όχι για όλα, τουλάχιστον σε ένα ποσοστό 99%.

Σε αυτή την πραγματικότητα το δικό της ρόλο έχει διαμορφώσει, κυρίως στη νεώτερη ιστορία, η φιλο-αραβική στάση της Ελλάδας, που σε συνδυασμό με τη γνωστή δαιμονοποίηση του καπιταλισμού (και της ταύτισής του με τον Εβραίο που λόγω διασποράς είχε αναπτύξει πολύ το εμπόριο αλλά και τις συναλλαγές με τις τράπεζες), την έχουν μετατρέψει σε μία φανερά αντισημιτική χώρα.

Από τον μακαριστό Χριστόδουλο, η φράση του οποίου «πάμε κατά Ισραήλ» (σ.σ.: δηλαδή κατά διαόλου), μέχρι τον Ευάγγελο Βενιζέλο που έβλεπε «Εβραίους» στη λίστα Λαγκάρντ, τη Χρυσή Αυγή και την αντισημιτική υποστήριξη στη Χαμάς που προωθείται από το σύνολο κομμάτων και φορέων, τόσο στα αριστερά του πολιτικού φάσματος όσο και στα δεξιά, τα συμπεράσματα είναι προφανή αν και εξαιρετικά δυσάρεστα.

Το αν αυτή η πραγματικότητα θα συνεχίσει να υφίσταται είναι προσωπική ευθύνη του καθενός που θέλει να θεωρείται όχι μόνο φιλελεύθερος αλλά και δίκαιος.

 

Πηγές:

[1] Δημοσίευση εφημερίδας L’ Express με τίτλο “L’ origine des Protocoles des sages de Sion” στις 16/11/1999

[2] Βιβλίο “Ο Μύθος των Σοφών της Σιών” του Pierre-André Taguieff, εκδόσεις Πόλις, 2006

[3] Shore, R. Why The Jews – Understanding the root of the world’s longest hatred.

[4] Φλάννερυ, Ε. (2006). Η Αγωνία των Εβραίων 2.300 Χρόνια Αντισημιτισμού. Θεσσαλονίκη. Νησίδες